Ocaq Günsırası ilə 20 Sərt Ayı, 42-ci ildə (dekabr, 2020) Asif Atanın Mütləqə İnam Ocağı, Ocaqdostları ilə birgə, “Qutsal Öyrənim Günü” keçirdi. Ocaq Yükümlüsü Soylu Atalı giriş sözü dedi: Bu gün 20 Sərt Ayı, 42-ci il Günsıramızda Asif Atanın Mütləqə İnam Ocağı yenidən “Qutsal Öyrənim Günü”nü keçirir. Bu törən əslində Ocaq açısından rəsmi törən sayılmır. “Qutsal Öyrənim Günü” “Amallaşma-Doğmalaşma Günü”nün məntiqi davamıdır. Biz sadəcə olaraq, burada bir araya gəlirik, Atanın kəlamlarını birgə öyrənirik, araşdırırıq, suallar veririk, cavablayırıq. Bu bizim üçün bir öyrənim günüdür. Yəni “Ailə Günü” də deyil, mərasim də deyil. Ancaq söz yox, Ocaq açısından qeyri-rəsmi olsa da, başqa tədbirlərdə olduğu kimi, biz öz tədbirlərimizin hamısına sevgiylə, sayğıyla, ləyaqətlə yanaşırıq. Sual vermək, söhbətə qarışmaq sərbəstdir. Bu gün qoyulan qonu ilə bağlı Göytəkin danışacaq. Qonu Asif Atanın “Qutsal Quruculuq” bitiyindən İmtina –Təsdiq qonusudur.
Göytəkin Atalı: Bu günkü “Qutsal Öyrənim Günü”nün qonusu:
“İmtinaya yetmək – Təsdiq əməlidir.
Şərdən imtina etmək – Xeyiri təsdiq etməkdir”.
İnsan İnsanlığa gedən yolda bir sıra zəruri imtinaları bacarmalıdır. Zəruri imtinalardan biri yanlış əqidədən imtinadır. Burada əsasən din inamsızlığını bilmək, ondan imtina etmək nəzərdə tutulur. Bu gün hər hansı müsəlman, ya da fərqi yoxdur, başqa dini qəbul etmiş biri tapındığı inamın müsbət çağırışlarını örnək göstərə bilər. Ancaq ortaya gətirdiyi tələblərə nə dərəcədə yetib, buna özündə yetməyi bacara bilibmi, nəyə yetib nəyə yetmədiyini özünə sual veribmi? Bunu soruşsaq, yəqin heç cavab verə bilməz. O da tapındığı əqidəni inam sayır, onun inamsızlığını bilmir. Ona görə də Ata deyir, insanda ilk növbədə idrak aşkarlanmalıdır, onda inamsızlığı biləcək. Həm də inamsızlıqdan imtina etmək üçün iradəsi yetəcək. Tutaq, yalan danışmağı götürək. Dinin də “yalan danışmaq günahdır” çağırışı var. Ancaq insan bütün həyatı boyu yalanla yaşayır. Niyə yalan danışdığını, niyə bundan imtina etmədiyini özündən heç soruşmur. Sanki belə olmalıymış kimi davranır. Ondan soruşanda da dinin yalan haqqında çağırışını ortaya qoyur. Ancaq dinin yalan danışmamaq çağırışı nə dərəcədə doğrudur, yalanın kökü hardan gəlir, nəyə görə insan yalandan qurtula bilmir – bunu cavablandıra da bilmir. Bunları düşünəndən, dərk edəndən sonra artıq din inamsızlığından imtina etmək də onun üçün çətin olmur. Ona görə Ata deyir ki, “İmtinaya yetmək həm də İnam gerçəkliyini tələb edir”. Yəni yavaş-yavaş öz mahiyyətini təsdiq etməyə doğru can atır. Sonra Ata deyir: “Daxili Zahirini yaradır”. Atanın Daxili ilə Zahiri haqqında belə bir sözü var: “Daxili ilə zahiri bir-birinə bərabər olmur. Bunların arasında ziddiyyət var”. Yəni nə zaman ki insan öz içini görə biləcək, öz içi ilə üz-üzə qala biləcək, onların arasındakı ziddiyyəti bəlli edə biləcək, ondan qurtarmağa çalışacaq, onda o, imtinalar eləməyi bacara biləcək. Bir də yalanla bağlı bir şeyi də deyim (oxuyanda sual yaratmışdı məndə): Atanın “Mütləq Yalansızlıq”, “Mütləq Günahsızlıq” anlayışları var. Mən onu Soylu bəydən soruşmuşdum. Mən belə düşünmüşdüm, bu yalnız “Ruhani Cəmiyyət”də mümkün ola bilər. Ancaq Soylu bəy onun daha doğru açıqlamasını verdi, əslində “Ruhani Cəmiyyət” Mütləq Günahsızlığa, Mütləq yalansızlığa yetmiş insanlardan yaranır. Buna yetmək mümkündür, bu insanın öz əlindədir, öz iradəsindən asılıdır. Sonra Atanın dediyi zəruri imtinalardan biri “cənnət xülyasından imtina”dır. Yəni insan düşünmür, nəyə görə o əbədi olan bu dünyada heç də tam inanmadığı bir cənnət uğrunda mübarizə aparır. Cənnət ideyası da insanı xeyir işlərə doğru çağırır. Ancaq biri var insan onu içindən gələn tələblə, insanlığın tələbi ilə edir, biri də var hər hansı bir şeyi özünə qazanmaq üçün edir. Yəni yaşamına ödül payı kimi umur.
Kapitalizmdən imtina dedikdə – bu gün hər şey pulla ölçülür, pula hesablanır. Yəni səmimiyyətdən uzaq münasibətlər yaranır, hər şey pula hesablanır deyə, yalan daha da artır cəmiyyətdə. Yalançı kitablar yazılır, mükafatlara uyurlar, yalana doğru yürüyürlər. Bunlardan imtina zəruridir. Çünkü maddiyyat insanı ruhsuzlaşdırır. Yəni maddiyyatın əsiri olduqca, şöhrətpərəstliyin arxasınca qaçdıqca insan ruhsuzlaşır. Ona görə Atanın da dediyinə görə, “zəkanı, ürəyi zərərli təsəvvürlərdən təmizləmək gərəkdir, onları əsil, həqiqi duyğularla zənginləşdirmək gərəkdir”. “İmtinaya yetmək həm də təsdiq əməlidir”. İnsan dediyimiz kimi, dərk etdikcə, idrakı aşkarladıqca, imtinaları bacardıqca, yavaş-yavaş ən xırda nöqsanlardan tutmuş ən böyük qüsurlara qədər öz içini təmizləyir. Bu yolda o, insanlığa – öz mahiyyətinə yaxınlaşır. Öz içini yaratdıqdan sonra, öz içi ilə zahiri arasındakı ziddiyyəti aradan qaldırır. Burda həmişə vurğuladığımız məsələyə gəlib çıxırıq – içdə baş verən dəyişiklik, içdən başlayan dəyişiklik. Belə halda insan öz mənasına uyğun yaşamağa nail olur. Bu cür insan həm dünya, həm bəşəriyyət üçün gərəkli olur.
Mən bir az dolaşıram, özümdən asılı deyil, danışdığım zaman həyəcanlanıram.
Soylu Atalı: Eybi yoxdur, bu bir aşamadır. Burada sənin hələ keçəcəyin başqa aşamalar da var. Buna görə sən sanki şagird kimi danışırsan. Ancaq gün o gün olacaq, sən şagird kimi deyil, öyrətmən kimi danışacaqsan. Onda tələsməyəcəksən, düşüncələrini ifadə eləyəndə özünü çaşdırmayacaqsan, sərbəst danışacaqsan. Bu tam sənin biliyinə, ömrünə hakim olandan sonra o qədər sərbəst danışacaqsan, onda özün öz durumuna heyran qalacaqsan. Bu bir aşamadır, bundan qorxma. Ancaq bunu daim gəlişdirməyə, dəyişməyə çalış. Öz yanında sərbəst ola bilirsən, elə ki başqaları ilə üz-üzə oturursan, onda içində sərbəstliyini qısaldırsan. Sorumluluğun güclüdür, içində səni məhdudlaşdırır. Ancaq sorumluluq təkcə səni məhdulaşdırmaqdan ötrü deyil. Sorumluluq həm də sərbəstləşdirməkdən, azadlaşdırmaqdan ötrüdür. Azad şəkildə özünü bildirməkdən ötrüdür. Biz də Asif Atanın qarşısında danışanda dilimiz topuq çalırdı, bəzən heç deyə bilmirdik, danışa bilmirdik. “Qutsal Öyrənim Günü”nün hədəflərindən biri də odur, Ocaqçılar, doğrudan da, öyrətmənə çevrilsinlər. Bu orta oxul öyrətmənliyi deyil. Bu böyük ideyalar öyrətmənliyidir, ruhaniyyat öyrətmənliyi deməkdir, tamam ayrı bir şeydir. Bununla bağlı sonra düşüncələrimi vurğulayaram. İndi Nurtəkin öz düşüncələrini desin. Göytəkinə sualı olan varsa, sualını desin.
Nurtəkin Atalı: “İnsan ömründə imtina” haqqında söz demək üçün söhbətimi inam-inamsızlıq üzərindən qurmaq istəyirəm. İnamsızlıq deyəndə biz, böyük anlamda, dini nəzərdə tuturuq. Bu elə bir baxış açısıdır, biz Atanın Mütləqə İnamına inansaq özümüzə, millətimizə, millətimizin keçmişinə, gələcəyinə başqa cür baxırıq. Dinə inananda başqa cür baxırıq. Başqa cür də ömrümüzü qururuq. İmtina məsələsi çox çətindir. Məsələn, mən öz ömrümdən deyirəm, Ataya inandım, gördüm, bu mənim axtardığımdan da artıq bir şeydir, imtina elədim çox şeydən. Öyrəndikcə imtina elədiyimin də nə olduğunu anladım. Atanın inamına inandıqca dinin inamsızlığını daha dərin anladım. İnamın İnam olduğunu anladıqdan sonra dinin inamsızlığını anlamaq olur. Bəzən elə olur, insan həqiqəti görür, ancaq iradəsi çatmır. Yəni həqiqəti görmək azdır. Onu təsdiq etmək üçün idrak iradə ilə birləşməlidir. O birləşməyəndə onu təsdiq eləmək çox çətin olur. İmtina bir dönüşdür. İndiyə qədər getdiyin yoldan tamam başqa, yeni bir yol yaratmaqdır. Mən dinə inansaydım, millətimin keçmişinə başqa cür baxacaqdım. İslamın mənə gəlişini nemət kimi qəbul eləyə bilərdim. Ancaq mən dini qəbul etmirəm. İslamın gəlişini millətimə faciə kimi qəbul edirəm.
Eləcə də İnam açısından gələcəyə baxanda islamın mənim xalqımın həyat tərzində, baxış açısında olmasını yenə də faciə kimi qəbul edirəm. Onun olmaması üçün öz ömrümdə öz əlimdən gələni edirəm. Onun sorumluluğu ilə yaşayıram. İmtina insan ömründə o dönüş nöqtəsini yaradır. İnsanın ömründə yaranan o dönüş nöqtəsi eləcə də, millətin ömründə dönüş nöqtəsi yaradır. Ata o kəlamda deyir: “Daxili Zahirini yaradır”. İnsan ömründən başlanan dəyişiklik millətin ömrünü, gələcəyini, sabahını etkiləyir. Eləcə də bəşərin sabahını etkiləyir. Atanın bir kəlamını oxudum, o məni çox ciddi etkilədi. Ata deyir: “Mənim bildiyim, gördüyüm çox dəhşətlidir. Ancaq mənim İnamım bundan daha da artıqdır. Mənim inamım buna sığmır”. Bunu düşünəndə mən Atanın İnamının nə dərəcədə böyüklüyünə heyrət elədim. Doğrudan da, bizim gördüyümüz gerçəklik, millət olaraq yaşadığımız faciələr, islamın gətirdiyi faciələr dəhşətlidir. Ancaq bizim İnamımız daha möhkəmdir, daha sarsılmazdır. Hər zaman bizi nikbinlikdə, inamda saxlayır. Sorumluluqda saxlayır. Bu, ruhaniyyat tarixində çox böyük bir olaydır. Ata o kəlamda sosializm, kapitalizm haqqında da vurğulayır. Məsələn, Oktyabr inqilabında qırx milyon qurban verildi. Dövr dəyişildi. Zahirən elə görünə bilər ki, adamlar bir dövrdən imtina etdilər, başqa bir dövrə addım qoydular. Ancaq mahiyyət dəyişmədi, çünkü insan dəyişmədi. İnsan dəyişmədiyinə görə onu nədənsə imtina da adlandırmaq mümkün olmadı. Çünkü imperiyaçılıq baxımından, çarizm nə idisə, sosializm də o oldu. Eləcə də kapitalizmdə də kapitalizm ruhsuzluğu, kapitalizm insansızlığı davam edir. Çünkü insanın haqqı bilinmir, sistem insanlıq yönündə qurulmur. Sosializmdə də, Ata vurğulayır, daxili zahirini yaratmır. Kapitalizm insansızlığını, sosializm insansızlığını duymaq, imtina etmək gərəkdir.
Soylu Atalı: Mən sizə suallar yönəldəcəm. Dedikləriniz doğrudur, yaxşıdır. Ancaq məncə, ümumi müddəalarla çıxış edirsiniz. Detallara girmirsiniz, incəlikləri açmırsınız. “Qutsal Öyrənim Günü”nün hədəfi əslində incəlikləri üzə çıxarmaq üçündür. Bununla bağlı bir-iki sual verəcəm, düşüncələrinizi dinləyək. Məsələn, deyirsiniz kapitalizmdən imtina. Sən kapitalist deyilsən, nədir kapitalizmdən imtina? Eyni halda bu gün kapitalizm deyilən bir quruluşun içində yaşayırıq. Kapitalizmdən imtina deyəndə nə başa düşürsünüz?
Nurtəkin Atalı: Sözsüz, biz kapitalist deyilik. Ancaq kapitalizm deyilən bir quruluşda yaşayırıq. Ümumiyyətlə kapitalizmin mahiyyəti nədir? Ata deyir, kapitalizm tək-tək ağalaşmadır, sosializm hamılıqla ağalaşmadır. Biz kapitalizmdə yaşayırıq, bizi əhatə edən mühit, cəmiyyət onda yaşayır. Ancaq biz o toplumda yaşaya-yaşaya başqa ideyalara inanırıq, başqa ideyalara köklənirik. Ömrümüzü Ata ideyaları üstündə qururuq. İnsanlara da bunu deyirik, nə kapitalizm, nə sosializm – doğru yol deyil, bu quruluşlarda insanlıq tanınmır, insana qiymət verilmir.
Soylu Atalı: Bayaq Nurtəkin dedi, “sosializm inqilabı baş verdi, əslində mahiyyət dəyişmədi. Çünkü insan dəyişmədi”. Mahiyyət nə deməkdir, nəyin mahiyyəti dəyişmədi?
Nurtəkin Atalı: Biz deyirik, insanın mahiyyəti insanlıqdır. İnsanlıq da ruhda özünü göstərir, yəni inam, idrak, iradə, mənəviyyat birliyində özünü göstərir.
Soylu Atalı: Mən sualı bir daha yeniləyim, doğru yönələk. Deyirsən, sosializm inqilabı dəyişdi, quruluş dəyişdi, ancaq mahiyyət dəyişmədi. Söhbət quruluşun mahiyyətindən gedir.
Nurtəkin Atalı: Deyək, çarı devirdilər, ancaq yerinə katib gəldi, ya da prezident gəldi. Onun səlahiyyətləri bir başqa formaya dəyişdi. Geyim dəyişdi, struktur dəyişdi, sistemin adları dəyişdi, ancaq yenə də bu xalq üzərində ağalığa çevrildi. Söhbət inqilabdan gedirsə, o bir imperiya kimi yaranıb başqa xalqların üzərində ağalıq etdi. Əməkçi mülkiyyətdən məhrum oldu. Ata həmişə deyirdi, əməkçinin özəl torpağı olmalıdır. O öz əməyinin bəhrəsini tam görməlidir. Eləcə də zavod, fabrik fəhlənin olmalıdır. Ancaq burda elə çar dövründə olduğu kimi ümumi bir ağa oldu. Yenə də xalqın hüququ öz yerini tapmadı. Dövrün mahiyyəti deyəndə onu nəzərdə tuturdum.
Soylu Atalı: Aydındır, demək istəyirsən, insana münasibət üzdə dəyişdi, əslində öncəki olaraq qaldı. Ancaq zavod, fabrik fəhlənin necə olmalıdır, axı bu genel bir deyilişdir. İki cümlə ilə buna aydınlıq gətirim. Dövlət zavodu fəhlənin əlindən alıb onu əmək haqqı qarşılığında işlədir. Ancaq dövlət gərək əməkçi ilə işi danışa, əməkçi bağlaşmalarla məhsulu dövlətə sata. Özünün yaşam nizamı gərəyincə ödənə. Ancaq qiymətlər elə bəlirlənməlidir, toplumun başqa kəsimi başqa yerdən bahalaşmalarla üz-üzə qalmasın, burda da əməkçi kapitalistləşməsin… Bilən sualın varsa, buyur.
Bilən Atalı: Soylu bəy, sualım yoxdur. Deyilənlərlə razılaşıram. Atanın çağırışı da odur, bu cür yaşayış biçimindən, yəni kapitalizmdən, sosializmdən imtina gərəkdir. Pulçuluqdan imtina eləmək gərəkdir. Yaşadığımız bu dövrdə insani yaşayışdan söhbət gedə bilməz. Asif Atanın yaratdığı ideyalardan baxsaq, bu cür yaşayışda insana aid bir şey yoxdur. Ona görə deyir, imtina etmək gərəkdir.
Soylu Atalı: Yenə sualınız olsa deyin. Mən bununla bağlı bir neçə söz deyim. Əslində biz Atanın anlayışlarını… buna fəlsəfi ədəbiyyatlarda kateqoriyalar deyirlər – biz də anlayışlar kimi işlətmişik. Atanın anlayışlarını eşidir, öyrənir, bilirik. Məsələ bundadır, biz o anlayışların içinə girməliyik. “Qutsal Öyrənim Günü” bizim üçün o deməkdir, bunu yuxarıda da vurğu elədim. Məsələn, “azadlıq” anlayışı. Bilirik, azadlıq sözünü Asif Ata icad eləməyib. Ya deyək, insani qanunlar. Bu insani qanunlar sözü də Asif Atadan çox-çox qabaqlar deyilib. Ya deyək, filan şeyin mahiyyəti, ya da üzdə görünəni. Bunlar Asif Ataya qədər hər bir filosofun anlayışlarında yer alan sözlərdir. Bilirsiniz, anlayışlarla insanın düşüncəsi dəyişir, yeni düşüncə formalaşır. Bu anlayışlarla bizi özlərinin yaratdıqları quruluşun yaşadılmasına yönəldirlər. Bizi o quruluşları yaşadan, var edən ideolojiləri öyrənməyə yönəldirlər. Biz o quruluşun ideolojisini öyrənirik. Onu qəbul edirik. Onu yaşayırıq, yaşadırıq. Sosializmdə hamımız sosializm quruluşunun tələbləri əsasında yaşayırıq. Bizə necə öyrədirlərsə, elə yaşayırıq, elə də davranırıq. Eləcə də indiki kapitalizm quruluşu. Onun ideolojisi bizdən nə tələb edirsə, biz elə onun tələblərinə uyuruq, davranırıq. Onun tələblərinə uyduğumuz üçün, onun içərisinə girdiyimiz üçün də heç birimiz bundan başqa bir şeyin olacağına, bizim də o başqa şeyi yaşadacağımıza inanmırıq. “Necə yəni bütün dünya belə yaşayır, necə demək olar dünyanın indi yaşadığı kimi yaşamaq olmaz” – belə düşünürük. Bununla belə, biz heç nədən razı deyilik, gedişdən razı deyilik, toplumdan, onun ədalətindən razı deyilik, gedişin bizə münasibətindən razı deyilik. Hər şeyə etiraz edirik. Həm biz bu quruluşdan başqa bir quruluşun içərisinə girəcəyimizə inanmırıq, bu quruluşdan ayrı bir şey görmürük, həm də bu quruluşun bizə verdikləri ilə yetərlənmirik, etiraz edirik. Burada bir ziddiyyət yaranır, burada bir sorun yaranır. Bu ziddiyyəti necə ortadan qaldırmaq olar?! (Asif Ata, ya da Asif Ataya qədər olan hər hansı filosof, hər hansı bir dünyagörüş bu ziddiyyətləri çözmək üçün ortaya çıxır). İnsanın istədikləri ilə yaşadıqları ayrı-ayrıdır. Umduqları ayrı şeydir, inandıqları, inanmadıqları bir ayrı şeydir. Deməli, burada ziddiyyətlər doğur. Bu ziddiyyətləri necə yoluna qoymaq gərəkdir? Bunun üzərində böyük insanlar ağıl işlədib ideya ortaya gətirir, sonra yeni siyasi ideologiya gətirirlər. Əgər biz bunu fəlsəfənin anlayışları ilə demək istəsək, bir sıra ictimai-iqtisadi formasiyalar qurulub, biri o birini əvəz edir. Ancaq bunların heç birində insan öz həqiqi dəyərini almır, qiymətini tapmır. İnsan yenə də narazıdır, öz istəklərinə yetmir, insan yenə də azad deyil. Bütün məsələ bundadır, insan həm azad deyil, həm ədalət görə bilmir, həm də tərpənmir. Biz onun ala bilmədiyini dilə gətirəndə, ona ədaləti, azadlığı verə bilməyən bir quruluşa qarşı söz deyəndə də başlayır, siz nə danışırsınız?! Əslində onlara çatmır, necə yəni, mütləq ədalət ola bilər, insana xeyir verilə bilər?! Bax, düşüncədə yaranan bu ziddiyyəti çözmək gərəkdir. Bu ziddiyyəti çözmək üçün Asif Ata öz dünyagörüşünü yaradıb, öz ideyalarını ortaya gətirib. Bizə də anladır, öyrədir, sizə verilənlərdən imtina edin. Ancaq imtina – “mən bunu istəmirəm” deməklə alınmır, bu imtina deyil. Filan şey yaxşı şey deyil demək hələ imtina deyil. İmtina, birinci növbədə, gerçəkliyin doğru olmadığını, gerçəkliyin ədalətinin ədalət olmadığını, gerçəkliyin həqiqətinin həqiqqət olmadığını, gerçəkliyin xeyirinin xeyir olmadığını öyrədən bir dünyagörüşün, bir ideyanın varlığına inanmaqdır. Bunun varlığına inanıram, doğruluğuna inanıram. Ancaq bu inamımda dayanıb qalmıram, artıram. Nəyə görə inanıram, çünkü inandığıma qədər olanlar məni təmin eləmir. İndi inandığım da yaxşı şeylər deyir, ona görə inanıram. Ancaq mən hələ onu tam dərk eləmirəm. Bizə, Asif Ataya qədər, yaxşı şeylər vəd edənlər olub. Yeni bir ideya mövcud olan doktrinalara qarşı söz deyib, ondan daha yaxşı bir şey deyirsə ona inanırıq. Ona inanıb gedirik arxasınca, ancaq bir gün görürük, öncəkindən daha betərdi. Bəs necə oldu, bu öncəkindən yaxşı idi?! Eləcə də, Asif Ata bizə deyir, filan şey pisdir, mənim dediyim yaxşı şeydir. İnandım sənə. Bəs nə bilim yaxşıdır? Asif Atanın dediyinin yaxşı şey olduğunu bilmək üçün, yaxşı şey olduğuna yetmək üçün onun dediklərini öyrənmək gərəkdir. Yəni yaxşı deyildiyini eşitdim. İndi ikinci aşama gəlir, öyrənmək, tanımaq başlayır. Asif Ataya inanandan sonra özünü tanıma aşamamız başlayır. Yəni mən Soylu olaraq özümü tanımağa başlayıram. Öyrənmək istəyim mənə deyir, sənin içində maddiyyatsevərlik var. Mən də buna dirəniş göstərim, deyim yoxdur. Onda Asif Ata deyir, get elə necə var qal, avam olaraq yaşa. Yox əgər mənim içimdə şübhə yaranırsa, inandığım bir səs deyirsə, sənin içində maddiyyatsevərlik var, bu səsi eşidirəmsə, deməli, öz içimdə onu, özümlə səmimi olub, araşdırıram, öyrənib görürəm, doğrudan da, mən maddiyyatsevərəm. Mən maddiyyatsevərliyimi tanıyandan sonra ondan imtina etməliyəm. Maddiyyatsevərliyin, maddiyyatçılığın tələləblərinə boyun əymirəm. Bundan sonra mən maddiyyatçılıq etmirəm. İmtina budur. İnanma-tanıma-bilmə. Ondan sonra gəlir imtina. Mən içimdə maddiyyatçılığı tanıyandan sonra toplumsal gedişdəki maddiyyatçılığı da tanıyıram. Çölümdəki də içimdəkinə oxşayır. Mən içimdə hərcayiliyi, şöhrətsevərliyi tanıyandan sonra əslində toplumdakıları da tanıyıram. Deməli, mən içimdəkindən imtina elədikdən sonra da, adını çəkdiyim keyfiyyətləri qıraqda görürəmsə, onunla mübarizə aparıram. Münasibətlərdə, davranışlarda, əməllərdə, düşüncələrdə fərqli davranıram, heç birində mən onun içindəkinin tələblərinə cavab vermirəm. Yəni qarşımdakı insanların içindəki hərcayiliyin tələblərinə qoşulmuram, ona cavab vermirəm, onu ifşa edirəm. Asif Atanın “içsəl şərlə döyüş, toplumsal şərlə döyüş” kimi tələbləri var. Bu ordan qaynaqlanır… Deməli, imtinanın başlıca işi imtinanın yetirilməsidir, onun təsdiq olunmasıdır. Deyilən ideyaya inanıram, o ideyanın güzgüsündə özümü, içimdəkiləri tanıyıram. O ideyaya inamımla içimdəki yadlıqların tələblərini əməlsiz qoyuram, onlara əməl eləmirəm, o cür yaşamıram, o cür davranmıram, məni öyrədən, yönəldən ideyanın istəklərinə əməl edirəm. Təsdiq budur. Yoxsa elə-belə mən eşitdim, “filankəs dediyi yaxşı şeydir, mən mövcud olanı istəmirəm” deməklə imtina alınmaz. İmtina çox ciddi aşamadır. Biz içimizdə deyirik, filan şey pisdir, ancaq toplumun içinə gələn kimi dilimiz lal olur. Pis deyə bilmirik, toplum necə edir, biz də elə edirik. Məsələn, deyirik, din insana qarşıdır, bu yaxşı şey deyil. Ancaq gəlib mollanın yanında duranda, biz də amin tuturuq. Mollanın dediyi kimi edirik, dinin dediyi kimi davranırıq. Ya da, məsələn, biz deyirik, Asif Atanın dünyagörüşünün qadına münasibəti ədalətlidir, ancaq ailə quranda basıb onun gözünü deşirik. Çünkü Asif Atanın dediyini mən sadəcə eşidirəm, ancaq mən bunu əməli olaraq həyata keçirə bilmirəm. Baxın, imtina-təsdiq məsələsi nəzəriyyə deyil. Mənim də Ocaq amaldaşlarımdan istədiyim nədir, biz Asif Atanın anlayışlarını, ideyalarını nəzəriyyə kimi öyrənməyək. Onu canlı həyat kimi, yaşam kimi formalaşdıraq. Gücümüz çatanı edirik. Ancaq söhbət ondan gedir, biz bunu belə anlamalı, belə dərk etməliyik.
Biri var nəzəriyyə, biri var gerçəklik. Bəzən nəzəriyyə barədə deyirlər, nəzəri olaraq filan şey mümkündür, ancaq gerçək olaraq mümkün deyil. Əslində mən elə düşünmürəm. Çünkü nəzəriyyə dediyimiz əslində biliklər, ideyalar toplusudur. Əgər bu bilik cəfəng bilgi deyilsə nədən gerçəkləşməsi olumsuz sayılsın?! Deməli, bu bilik toplusu varsa, o gerçəkləşdirilə də bilər. Deyək, insanın tələbatının ödənilməsi. Bayaq vurğu elədiniz, insanın haqqı var, özünə ev tiksin, maşın alsın, ortam yaratsın, yaşasın. Doğrudur. İnsanın maddi haqqı var, insan maddi haqqı uğrunda mübarizə aparır, ancaq ömür boşuna gedir. İnsan elə bir quruluşda yaşayır (adına kapitalizm deyirik), bu quruluşda insanların çoxu həmin o komfort deyilən ortama yetməyəcək. Quruluş ona görə bizi bu duruma salır, biz onun tələblərində yaşayaq. Bütün ömrümüzü verək, o quruluşda qabağımıza çıxanlarla yarışaq, biz də əldə eləməyə çalışaq, ancaq quruluşla işimiz olmasın. Belə düşünülərsə, sözsüz, nəzəriyyədən gerçəkliyə keçid alınmaz. Ancaq bu genel olaraq, alınmaz anlamına gəlməz…
Mənim düşüncəmə görə insanların ən gərəkli tələb dedikləri bir şey evdir. Söz yox, ev əldə etmək üçün çalışılmalıdır. Ancaq bu quruluşda insan maddi haqqı olan hər şeyi əldə etmək istəsə, onu edə bilməyəcək, ömrü də gedəcək. Deməli, bizim insan olaraq, hər bir maddi haqqımızı əldə eləməyimiz üçün ədalətli bir toplum gərəkdir. Bəs bu ədalətli toplumu hardan alaq, ədalətli toplum öz-özünə olmur axı. Ədalətli toplumu biz qurmalıyıq. Ona görə Asif Ata deyir, hər şey insandan başlayır, özüylə döyüşdən başlayır, özünü qurmaqdan başlayır. Bizim öz ömrümüzdə yaratdığımız hər bir uğurlu əməl ləyaqətli toplumun qurulmasının özülünü tökməkdir.
Biz bayaq maddiyyatçılıqdan imtina dedik, bu maddiyyatdan imtina anlamına gəlmir. Biz bütün ömrümüzü maddiyyata verməkdən imtina edirik. Bütün ömrümüzü maddiyyata verməli deyilik. Hətta bizim bir çox şeyə əlimiz çatmaya da bilər. Bəzən biz ac da qala bilərik, bəzən çətinliklər içərisinə girə bilərik, yoxsul ola bilərik. Ancaq biz quruluşun qarşımıza qoyduğu eybəcər tələblərə boy verməli deyilik. Ona getməli deyilik. Dirəniş budur. Bunu xalqın içində davamlı şəkildə deməlisən, eləməlisən, göstərməlisən. Öz ömründən göstərməlisən. Özün əməl edə-edə göstərməlisən. Kapitalizm səndən özünə qarşı yaşamaq tələb edir. Quruluş bunu tələb edir – mən elə bir quruluşam, burada kimlərsə qabağa çıxır, bəzilərinin əli daha çox şeylərə çatır. Həmin o əli daha çox şeylərə çatan səni kölgədə saxlayacaq. Deməli, onun əlinin hər şeyə çatması sənin əlinin hər şeyə çatmaması deməkdir. Sənin əlinin hər şeyə çatmaması, özünün isə daha çox şey əldə eləməsi üçün səni sürünmək aqibəti ilə üz-üzə qoyur. Hər şeyi əldə eləyən dövlətin başına keçir, səni basqı altında saxlayır. Sən də durub onunla cırmaqlaşaraq, ya da yalvararaq, yaltaqlanaraq öz maddiyyatını əldə eləməyə çalışırsan. Sənə belə şərtlər qoyurlar. Sən də o şərtlərə əməl edəndə insan yox, meymun olursan. Ələ baxan, buyruqçu olursan.
Deyirik, bu rejim dəyişilməlidir. Ancaq bu rejimi kim dəyişəcək?! – İnsan. Bu rejimi dəyişən insan yaranmalıdır. Nə vaxt yaranacaqsa, rejim onda dəyişəcək. Yaranmayacaqsa, elə belə də gedəcək. Deməli, hansısa bir sıfır nöqtəsindən başlayaraq, insan yetişməlidir. İnsan yetişməyə başlayıbsa, o genişlənəcək, dayanıb qalmayacaq. Biz də bunun peşindəyik, biz də bunun mübarizəsini aparırıq. Tərsinə, deyək, rejimi kimsə dəyişdi. Axı o yenə kapitalizm quruluşunun içində dəyişir. O quruluşu yıxmır axı. Kapitalizm quruluşunun içində yeni bir hökumət qurur. Bu yeni hökumət məgər bizə bütün ədalətləri verəcək?! Bütün tələblərimizi, istəklərimizi ödəyəcək?! – Ödəməyəcək. Deməli, biz indi də bunu yıxmaq haqqında düşünəcəyik. Biryolluq yıxmaq üçün, dəyişmək üçün Asif Ata deyir: “İnsanlaşın, İnsanlaşdırın. Bəşərin nicatı İnsanlaşmaqdadır!”. Biz bunun uğrunda mübarizə aparırıq. Quruluşun içərisində biz nəyəsə yetə bilməyəcəyik. Özümüzə gərəkli olan maddi-məişət tələblərimizi ödəməyə çalışırıq. Ömrümüzün böyük bir hissəsi buna gedir. Mən də istəyərdim buna sərf olunmasın, normal gəzək, dincələk, normal yaşayaq, normal mədəniyyət görək. İnsanın ağlının, düşüncəsinin, mənəviyyatının əyrisi bunların heç birini bizə vermir. İnsanın ağlının, mənəviyyatının əyrisindən kapitalizm quruluşu yarandı. İndi insanın mənəviyyatının əyrisini düzəltməliyik, kapitalizm quruluşu insani quruluşla əvəz olunmalıdır. Asif Atanın dediyi, istədiyi budur. Bu da, söz yox, üç-beş ilin məsələsi deyil. Bu, mənim bədbinliyim deyil, gerçəkliyi görməyimdir. Bayaqkı sözə bir də qayıdıram. Maddiyyatçılıq – maddiyyatsevərlikdir. Bəzən toplumda elə bilirlər, biz guşənişin həyat istəyirik, insanları ora çağırırıq. Biz belə bir şey istəmirik, doğru da saymırıq. Yəni biz gərəkli olan maddiyyatı istəyirik. Ancaq nə yazıqlar, ömrümüzün böyük bir hissəsini buna ayırırıq, bununla belə, minimal yaşaya bilmirik. Həm onu əldə edə bilmirik, həm də məhv olub sıradan çıxırıq. İnsana belə bir aqibət hazırlayıblar.
Kimdir suçlu?! İnsan. İnsan öz başına olmazın oyunlar açır. İnsan din yaratdı, din də insanla oyun oynadı, alver elədi. İnsanın başına qapaz qoydu, sən günahkarsan, balacasan, sənin böyüklüklə işin yoxdur. Dindir, siyasətdir quruluşdur, quruluşun ideologiyalarıdır, siyasi doktrinalardır. Bizi bu günə salan bunlardır. Biz də bunlarla mübarizəyə çağırırıq insanlığı, bəşəriyyəti. Mübarizəyə çağırırıq, onun əvəzinə də insani qanunları qoyuruq. Yəni ruhaniyyat prinsiplərini yaşamın özülünə gətiririk. Ona görə yaşasın Ata!
Xalqın içində ayrı-ayrı bölgələrdə saf, yaxşı adamlar var. Bizim qarşımızda duran məsələ odur, həmin insanları tapaq. Səfərlər, görüşlər ondan ötrüdür. Anlayan insanları tapıb onlara öyrətmək gərəkdir, quruluş, din nə deməkdir, insan nə deməkdir. Bizim qarşımıza qoyulan tələb odur. Bizdən qıraqda olan məsələlərin hamısı boğazdan yuxarıdır. Sözdə deyilir, ömürdə, əməldə deyilmir. Ona görə Atanın dediyi məsələlər olduqca ciddi məsələlərdir. Nə qədər, biz Asif Atanın dediklərini öz ömrümüzdə yaratmayacağıq, öz ömrümüzdən göstərməyəcəyik, onda biz toplumu çağıra bilməyəcəyik.
Ata açıq şəkildə deyir, biri var maddiyyatı məqsədinə çevirirsən, bütün amalın, ömrün elə maddiyyat əldə eləmək olsun, maddiyyatla zənginləşmək, komfort ortam peşində olsun, biri də var dolanışığın üçün zorən dəridən-qabıqdan çıxırsan. Əslində çıxmalı deyilsən, gərəkli tələbatı ödəmək üçün bütün əməyini qoymalı deyilsən, bunun üçün insanilik ölçüsü olmalıdır yaşamda. Bunu yuxarıda dedik. Dolanışığın üçün dəridən-qabıqdan çıxmaq maddiyyatçılıq deyil. Maddiyyatçılıq maddiyyatı məqsədə çevirməkdir. Günev Beyləqanda məbəd tikdi, nə ilə tikdi?! – Maddiyyatla tikdi. Ancaq onu dişilə, dırnağı ilə tikib. Məgər bu maddiyyatçılıqdır?! O, maddiyyat dalınca böyük amalı, məqsədi üçün qaçıb. Günev ordan-burdan pul qazanıb yığsaydı, desəydi mən də pullu görünüm, onda deyərdim, o ömrünü maddiyyata verib. Bu gün biz Ocaq olaraq, Asif Atanın kitablarını pulla çap edirik. Biz o maddiyyatı ayıra bilirik. Məsələn, Bilən o pulu ayıra bilir. Əgər o pulu qazanıb dəbdəli ev, bahalı maşın alsaydı, bir yüksək görəvə keçsəydi, başqa bir xeyirli addım atmasaydı, deyərdim, bunun ömrünün məqsədi budur. Ancaq biz maddiyyatla uğraşırıq, minimal istəklərimizi ödəyə bilək. Asif Atanın Ocağını yaşatmaq üçün də bizə maddiyyat gərəkdir. Maddiyyatla maddiyyatçılıq anlayışı bu cür fərqli məsələlərdir.
Yasin, sözün varsa, buyur.
Yasin: Soylu bəy, demək istəyirəm, belə evə qapanmaların, virtual görüşlərin bir yaxşı tərəfi də oldu. Doğmalığın, ünsiyyətin dəyərini bildik. Mənə daha dəyərli gəldi görüşməyin, doğmalaşmağın, canlı ünsiyyətin qədrini bilmək. Göytəkin bacımızın izharı davamlı olaraq düşündüyüm, qayğılandığım bir məsələni daha da qabartdı. İdrakı aşkarlamaq, inamsızlıqdan imtina üçün. İdrakı aşkarlamaq inamsızlıqdan imtina, doğrunu, yanlışı nisbini, mütləqi tanımaq həm də təcrübə məsələsidir. Təcrübə məsələsi üzərində zamanla düşünürəm. Təcrübə də insanın canı, qanı ilə başa gələn bir şeydir. Gerçəyi, yanlışı bilmək üçün birinci gərək onu ayırd edə biləsən ki, yanaşman doğru olsun. Təcrübə, gör-götür, müşahidə, yaşayıb öyrənmək, özü üzərində inkişaf, saflıq, avamlıq kimi məsələləri üzə çıxardır. İnsan bəllidir ki, kamil doğulmur, sıfırdan başlayır. Bu həyatı boyu anlamları bir-birindən seçmək, insan sərrafı olmaq üçün, münasibət sərrafı, dostluq sərrafı olmaq üçün nə qədər təcrübədən keçməlidir. Gərək məişət təcrübən olsun, ailə təcrübən olsun. Doğrunu, yanlışı ayırdetmə təcrübən olur. Bu da insanın ömründən, düşüncəsindən alır, zaman alır. Göz-qulaq təcrübəsi olsun ki, qıraq informasiyaları beyində cəmləşdirib təhlil edə biləsən, nəyin doğru, nəyin yanlış olduğunu biləsən.
Soylu Atalı: Yasin, bu dediklərinin hamısı həyata özgün bir şeylərdir. Ocağa özgün deyil. Mən sizə bir şey xatırladım… bu təcrübə məsələsi yalan bir şeydir. Mən təcrübə məsələsini əsas götürmürəm, ona da inanmıram. İnsanın kamilləşməsi inamla olur, insanın kamilləşməsi bilməklə olur, təcrübə ilə olmur. Ona görə Asif Ata İdrakı belə təsnifatlaşdırır: təcrübi idrak, elmi idrak, ruhani idrak. Təcrübi idrakı Ata bəsit, balaca bir şey sayır. Təcrübi idrak səni həyatda əlin çatan şeyləri götürməyə, qazanc əldə etməyə yönəldir. Təcrübi idrak səni həyatda, məişətdə var edir. Bilirsiniz, təcrübə məsələsi bəsit bir şeydir. İnsanın içində daşıdığı İnsanlıq adlı mahiyyət var. İnsanlıq mahiyyəti bizim üçün bilik-inam qaynağıdır. Onu kimdənsə görüb götürmürük. Bizim Asif Ata kimi böyük ustadımız var, ömrü gözümüzün qabağında, dediyi qulağımızın içindədir. Bunlar ola-ola nə gərək var, biz təcrübə peşində olaq? Biz Asif Atanın dediyini istəyirik, ya istəmirik söhbət ondan gedir. Asif Ataya inanırıq, ya inanmırıq?! Biz Asif Atanın dediyinin dalınca getmək istəyirik, yoxsa onu bir qırağa qoyub toplumun çaldığı havaya oynamaq istəyirik, söhbət bundan gedir. Bizim içimizdə qaynaq var, fitrət var, o bizə çox şeylər deyir. Bir dənə uşağı anadan olandan sonra apar qoy adaya. Heç kimdən heç nə görüb götürməsin. Yaşamaq onu elə gözəl öyrədəcək, bir də görəcəksən orda dam tikdi, içində stol qurdu, özünə paltar tikdi. O biliklər insanın mahiyyətindən gəlir. Bütün biliklər bizim genetik kodumuzda toplanıb. İnsanlığın mahiyyətindən gəlir. Ona görə Ata deyir, içini aşkarla. Buyur, sözün varsa, davam et.
Yasin: Bu təcrübə məsələsi nə vaxtdandır düşündüyüm bir şey idi. Puşkinin belə bir fikri var, “həyat təcrübəsizi tez məhv edir”. Daim insan bəlli aşamaya, məqama çatmaq üçün, bəlli bilgiləri bilməlidir. Nəyəsə çatmaq əziyyət tələb edir.
Soylu Atalı: Sənin dediyin ancaq yaşamaqla, həyatla bağlı doğrudur, Amalla bağlı deyil. Gerçək həyatla, gerçək məişətlə bağlı bir şeydir.
Tutalım, mən ev tikmək üçün gərək ustanın əlinə baxam ki, bir şey öyrənə bilim. Bu Amalla bağlı bir şey deyil. Məsələn, Asif Ata hardan təcrübə almışdı, “Mütləqə İnam” yaratdı. Mən bu boyda düşüncələrə gəlib çıxmışam – “İnsanlığın İnam Yolu” kitabı yazmışam. Harda vardı o, kimdən köçürmüşəm?! Gərək inandığımıza əməl edək. Əgər biz inandığımıza əməl etmiriksə, o təcrübə hardan olacaq?!
Yasin: Bu da zaman tələb edir.
Soylu Atalı: Zaman tələb edir, ancaq bir şey xatırladım, o ölçü deyil. Bizim Ocağı qurmaq, dünyalaşdırmaq, xalqa verməyimiz üçün, Söz yox, vaxt gərəkdir. Bu ayrı şeydir. Ancaq biz kamilləşməkdən danışırıqsa, Asif Ata deyirdi, kamillik ölçü deyil. Bir ilə, iki ilə kamilləşməlisiniz. Bunu yüz il o yana daşımalı deyilsiniz. Çünkü İnsanlıq adlı mahiyyət bizim içimizdədir. Yetər, addım atasan, tanıyasan, öyrənəsən. Bəzən razıyam, biz ömrümüzü qurmuruq. Bu bizim suçumuzdur, bu təcrübəsizlik deyil. Bu bizim bacarıqsızlığımızdır, istəməməyimizdir. Biz istəyəriksə yetərik, çox az vaxtda buna yetmək olar. Bizim böyük ustadımız var, yolbaşımız var – Asif Ata. Onun davamında biz varıq. Sənin dediyin həyat üçün keçərlidir. Gerçəklik üçün keçərlidir, ona qarşı deyiləm. Ancaq Ocaq üçün keçərli saymıram. Ocaqçı olmaq üçün, Asif Atanın dediklərini qabağa aparmaq üçün toplumda harda belə bir təcrübə var, mən gedim onu öyrənim. Ocaqda isə Atadan öyrənmək, özündən öyrənmək, amaldaşından öyrənmək var. Bu təcrübə deyil. Belə deyərdim, biri var gözüylə görüb götürmək, biri də var idrakla görüb götürmək. Biri var gerçəklikdən öyrənmək, biri var Mənadan öyrənmək.
Yasin: Məişətə həyata aid olanları mütləq saymıram, onları örnək kimi sadalayırdım. Bəs saflığından avamlıq, avamlığından axmaqlıq nəyin suçudur?
Soylu Atalı: Yasin, elə bir şey yoxdur. Bu bizim təsəvvürlərimizin ortaya gətirdiyi bir şeydir. Axmaq adamın saf olmasına mən inanmıram. Saf adam necə axmaq ola bilər? Mən sadəlöhvlüyü bəsit saflıq sayıram. Mən yazıda vurğulamışam, dindarın saflığına inanmıram. Necə safdır, cəfəngiyyatı həqiqət sayır?! O, cəfəngiyyatı həqiqət saymaqla mənə cəfəngiyyat göstərəcək, mənə onu şamil edəcək, onun əsasında mənə münasibət bəsləyəcək. Bu günümüzün bir hədəfi də odur, biz Asif Atanın anlayışlarını bizə qədər olan yaradıcı insanların, filosofların, dünyagörüşlərin anlayışlarından fərqləndirə bilək. Asif Atanın yanaşma üslubu da fərqlidir, anlayışları da fərqlidir. Dinin saflıq dediyinə Asif Ata çirkinlik deyir. Bizdən öncəki doktrinaların ədalət dediyinə Asif Ata ədalətsizlik deyir, toplumun yaxşı adam dediyinə Asif Ata balaca adam deyir. Öyrənməliyik. O zaman bizim üçün soru qalmaz, hər şey güzgü kimi aydın olar. Atanın həqiqətlərinin hikməti bundadır. Mən, yadınızdadırsa, “İnam Sorağında” kitabında yazmışdım, çevrəmdə hamı elə bilirdi, mən natiqəm, hər kəs elə bilirdi, mən özümdən keçirəm. Ancaq günlərin bir günü gedib karxanada işləyib pul qazananda, gətirib onu Ataya verə bilmirdim, əlim əsirdi. Öz içimdə aşkarladım, mənim fədakarlığım üzdə olan fədakarlıqdır, balacadır, lokaldır, ruhani fədakarlıq deyil. Onu aşkarladım. Durub danışırdım, bəlağətli danışırdım. Danışdığımda bir düşüncə yox idi, ancaq danışığım çox natiq səslənirdi. Adamlar elə bilirdi, mən dərin bir adamam. Fərqinə varmırdılar, mənim dediklərim düşüncəsiz cümlələrdir. Mən özüm özümə aydınlaşdırdım, mən natiq deyiləm, mənim fədakarlığım balacadır, böyük amallar səviyyəsində deyil. Bunu mən özüm etdim, heç yerdən təcrübə kimi əldə etmədim. Elə şey var, onu oxumaqla, bilməklə o təcrübəyə yetmək olmur. Adam əlini salıb öz içini qarışdırır, hər şeyi aydınlaşdırır görsün burda nələr var. İnsanın içi elədir, qarışdırıb dərinləşdirməlisən, bulaq kimi qazmalısan. Ona görə mən düşünürəm, təcrübəni də, biliyi də özümüzdən alırıq, içimizdən alırıq.
Mən yazmışam, Asif Ata Məhəmməd kimi göylərdən soraq vermirdi. Asif Atanın peyğəmbərliyi merac peyğəmbərliyi deyildi. Asif Ata Mütləqdən soraq verirdi, həqiqətdən soraq verirdi, onu öz içindən alırdı, əslində içindən soraq verirdi. Bu həqiqətləri biz getdikcə daha dərindən öyrəndik, anladıq, dərk elədik. Düşünürəm, bu gün bizim Ocaq adlı qurumumuzda doğmalığın da bu yöndə olması, başqa nə varsa, hamısı Ocağın özündən gəlir. Biz bu təcrübəni heç yerdən əldə edə bilmirik.
Yasin: Elə bu məsələlərə aydınlıq gətirilməyini istəyirdim. Həm də “Qutsal Öyrənim Günü”ndə belə düşüncələrə aydınlıq gətirmək daha yaxşıdır.
Soylu Atalı: Düşüncələri bölüşmək, suallar vermək, cavablandırmaq gərəklidir. Qonu seçin, öncədən deyin, oxuyun. Burada düşüncələrimizi paylaşaq.
Atamız Var olsun!
Sərt Ayı, 42-ci il.
(dekabr, 2020).
