Soylu Atalı. “Allah anlamı”na yönəlik bir neçə söz

…Baxmayaraq, göyel dinlərə qədər Zərdüştçülük olub, Buddizm olub, bunlar daha ciddi ideyalarla ortaya çıxıblar, bəşər həyatında bu gün üç semit dininin çox etkisi olduğuna görə bunların üzərində daha çox vurğu eləmək zorunda qalırıq. Bəllidir, axtarışlar ən çox dünya nədir, niyədir sorğuları üzərində gedib. Bu sorğulara bitgin cavab tapmayanda, “Allahın işinə qarışmaq olmaz” deyilib. Bunlar insan ağlı­nın gücü dışındadır. İnsan ağlının gücü ora girmir.
Dinlər deyirlər Allahın işinə qarışma, Asif Ata deyir, Allahın işinə qarışmaq gərəkdir. Çünkü sən Allahın işinə qarışmadıqca, dünya əyrisindən düzəlməyəcək. Allah anlamının işi, sirri nədir – qutsallıq, gözəllik, nizam, uyum, ədalət, doğruluq. Bunları sən anlamasan, yaratmasan dünya necə var, elə də qalacaq. Sadəcə toplumsal (ictimai) quru­luş­lar bir-bir dəyişəcək, ancaq böyük anlamda insanla bağlı, insanın dünyaya münasibəti ilə bağlı hansısa bir dəyişiklik baş verməyəcək. Ona görə Asif Ata deyir, Allahın işinə qarış. Allahın işini biz dinlərin dediyi xurafat anlamında götürmürük. Dində Allah adamabənzər bir qüvvədir, onun qurduğu var, yaratdığı var, hökm elədiyi var, göstə­rişi var, ağız-burun əyməyi var. Bunu da ən yaxşı halda, bəsirət gözüylə də görmək insana xas deyil. İnsan ona qadir deyil.
Allah anlamı – varlığa münasibət məsələsidir. Antologiya deyir­lər. Allahı necə verəcəksənsə, necə sunacaqsansa, insanın baxışı o cür də əyilə-əyilə, ya da qurula-qurula gedəcək. Allahı ümum­bəşər anlamında doğru sunmalısan insana, insan­lığa, zor göstərməli deyilsən. Məhəmmədin bizə göstərdiyi zor kimi. Niyə zor göstərməli deyilsən?! Allah deyilən bir anlamın insanda yaratdığı hal var. Mən bu Allah anlamına üz tutub ona ibadət edirəm, ona dua edirəm. Bu duanı mən necə edirəm?! Mənə Allahın obrazı necə qayıdır?! O obraz necə verilirsə, ona uyğun ibadət gedir insan­da. İnsana verilən Allah obrazı necədirsə, insanın xarakteri də, duaları da ona uyğundur. Baxın, İslamda adamabənzər qüvvəyə ibadət eləyəndə, dua eləyəndə Allah obrazı necə canlanır?! – Cəhən­nəm­li, cənnətli, hurili-pərili, hökm edən, qəsd edən, qorxudan bir Allah obrazı. İnsan həmin obraza ibadət edir, çünkü həmin obraz canlanır insanın şüurunda. O insanın şüurunda oturub taleyini bəlirləyir, yönəldir onu. İnsan o ibadətdə özümlüyünü, milli kimliyini tapmır.
İnsan ərəb kinindən qaynaqlanan bir obraza üz tutur, ona dua edir. Ərəb şüurunun insanın ağlında yaratdığı keyfiyyət(sizlik)lər fəlsəfi dillə desək, “emanasiya yoluyla” insanın özünə qayıdır. Özünə ərəb xarakteri ilə qayıdır. İnsanı mütiləşdirir. Çünkü Türkə Türk kimliyi ilə qayıtmır. İnsan üçün obrazlaşdırılan Allaha türk kimliyinin xarakteri verilməyib axı. Türk millətinin insanının xarakteri həmin Allahda öz işığını tapa bilmir.
Axı insan içində Allah gəzdirir, hürufilərin diliylə desək. İnsa­nın içində Allah var. İnsanlıq Allahın anlamına özgündür. Onu insan içində daşıyır. İnsan içində daşıdığından ümumiləşmiş Allah obrazına key­fiy­yətlər verməliydi, ona ibadət edəndə, dua edəndə həmin keyfiyyətlər insanın özünə qayıdıb içini böyütməliydi, tərbi­yə eləməliydi, milli kimliyinə bağlamalıydı. Bağlamır. Çünkü türk, ona sunulan Allaha özündən heç bir məzmun verməyib.
Türkün Tanrısı vardı. Tanrıçılıqda təcəlla tapmışdı türkün özünəxas keyfiyyətləri, xarakterləri. O, Tanrıya dua edəndə Tanrıdan ona az, ya çox mənada gərəkən bir keyfiyyət, belə deyək, qayıdıb onun ruhuna qida verə bilirdi. Onun sevincini, fərəhi­ni cilalayırdı. Allahçılıq gəlib Tanrıçılığı içimizdən çıxartdı. Onun yerinə özünü sırıdı. O Allahda biz doğmalıq görmürük, qatil görürük, cəllad görürük, cənnət-cəhən­nəm görürük, şəhvət görürük; “Ya peyğəmbər, səninlə hicrət etmiş filankəsləri sənə halal buyururuq”. Belə Allah obrazı olmaz axı. Ona dua edəndə nələr gəlir insanın şüuruna?!
Bunlar hamısı feodalizm qanunlarının ortaya gətirdiyi düşüncələr­dir, ayələrdir. Asif Ata deyir, Allah obrazını elə canlandırmalısan, elə sunmalısan, hər bir bəşər övladı onda özünü görə bilsin. İnsan başqasını niyə sevir?! – Çünkü onda özünü görür. Özünəxas gözəl, yüksək keyfiyyətləri başqasında görür, doğmalaşır ona. Yox­sa, özünə tərs nəsnələr görsə, necə doğmalaşar ona. İnsan Allahda da özünü görməlidir. Nə görməlidir, – qüdrət, özünə sığmayan ucalıq, ədalət, mənə­viy­yat i.a. Bunların hamısı insanın özümlüyüdür. İnsan özümlüyünü görəndə nə baş verir?! – Dünyaya müna­sibəti dəyişir; Həyata münasibəti dəyişir; Vətənə müna­sibəti dəyişir; Millətə, insana münasibəti dəyişir; Körpəyə, zəlilə, səfilə münasibəti dəyişir. Hamısı əsilləşir. İnsan Allaha dua edəndə içində əsillik tapmalıdır. Ancaq dində dua eləyən düşünür, mən cənnətə gedib huri-pərilərlə kef edəcəm. Ona görə namaz qılır, ona görə ibadət edir. Buna görə Allah öz anlamını itirir.
Asif Ata Ateizmə yaddır, Allah anlamını aradan qaldırmır, tərsinə, bu anlamı dirildir, əsilləşdirir. Allah anlamı (yəni Mütləq olan) mücər­rəd deyil, cəfəngiyyat deyil, insanın içində, dünyanın maya­sındadır. Ona yanaşmanı doğru qurmaq gərəkdir. Onu tanımaq gərək, onu sevmək gərək, o qüdrəti özündə görmək gərək. Mütləq – insanda, dünyada, həyatda yüksək bir qüdrətdir, uyumdur, bir nizam­dır. Bizim İnsanlıq deyə daşıdığımız məna Allah anlamına, əslində Mütləqə özgündür. Mütləq – insanlıqdır. İnsan cılız ola bilir, kiçilə bilir, ancaq İnsanlıq adlı mahiyyət heç vaxt dəyişilmir, kiçilmir, ölmür, itmir. İnsan­lıq Əzəlidir, Əbədidir. İnsan dünyaya ona görə gəlib ki, öz mahiy­yə­tinə qovuşsun. Onunla bir olsun, dünyaya nizam gətirsin.
Düzdür, bu fəlsəfi açımı vermirdilər, ancaq Hürufilər deyirdilər, insan Allahdır. Nəiminin yanaşma aşamaları vardı: Peyğəmbərlik aşaması, imamlıq aşaması, Allahlıq aşaması. Allahlıq aşaması insan­dan başlayır. O da mənəm. Həqq mənəm, həqq məndədir. Bunu təkcə Fəzlullah Nəimiyə özgün eləmirdilər, bütövlük­də insanlığa özgün sayırdılar. Seçilmişlərə, seçkinlərə yox, insana.
Buna çatmaq üçün Asif Ata deyir, özünlə döyüş, içindəki cılızlığı, keçiciliyi, əksikliyi öldür, onda ömrün mənaya bərabər olacaq. Onda başlayır hər şey. İşıqlı üfüqlər onda açılır. Onda sən qanad çalırsan. Onda yaradıcılıq başlayır, onda vətən başlayır, hamısı o nöqtədən başlayır.
Mütləq – həyatlıq deməkdir. Həyat ötəridir, keçicidir əlamətlə­riylə, filanla. Ancaq Həyatlıq – bunlardan artıq olan mənadır. Məsələn, bir var ana, bir də var analıq. Ana gördüyümüz hər bir qadındır. Analıq isə onun özündə daşıdığı ilahi keyfiyyətdir, bala­ya münasibətdə üzə çıxır. Özü çox vaxt dərk eləmir, sadəcə mahiyyətindən gəlir, ana bizə layla çalır, bizim içimizə, alt yapımıza millilik yeridir. Dilin gözəlliyini, doğmalığını sağlayır. Ona görə deyirik, o bizim ana dilimizdir, qutsaldır. Ərəb mənim layla dilimi öldürdü. Ərəb Allahla öldürdü layla dilimi. Allah öldür­məli deyildi, Allah diriltməliydi. Ona görə mən deyirəm: Asif Ata bəşəri peyğəmbərdir, Məhəmməd bəşəri peyğəmbər deyil. Məhəm­məd milləti öldürür, çünkü insanı öldürür. Kölə, müti, bəndə insan­dan kamil, yetkin millət yarana bilməz. Milləti öldürürsən, bəs necə mənim peyğəmbərimsən?! Məni necə gəlişdirə bilərsən, mənim milli kimliyimi öldürürsən. Sən məni ümmət adlı bir sürüyə çevirirsən. Üzü bəlli olmayan, düşüncəsi bəlli olmayan heyvanat aləminin sakininə çevi­rir­sən. Necə sən bəşərisən?! – Bəşəri deyilsən.
Asif Ata deyir, bəşər millətdən başlayır. Hər bir millət özü qutsaldır, hər bir millət özü dəyərdir. Öz içindəki keyfiyyətlərlə aşkarlanmalı, qurulmalı, özünə uyğarlıq (mədəniyyət) yaratmalıdır. Millət özünə bənzədikcə, öz içindəki yüksək, gözəl xüsusiyyətləri aşkarladıqca, ortaya çıxartdıqca bəşər səviyyəsinə qalxır. Xalqların hər biri bu səviyyəyə ucalarsa, içindəki kimliyin əsilliyi ilə, böyük­lüyü ilə Birlik əmələ gətirir, – olur bəşər. Bax, burdakı insanlar heç biri bir-birinə bərabər deyil, hərəsinin içində bir gözəllik var. Burdakı doğmalığı o gözəlliklərin birliyi yaradır. Bəşəri olan odur. Bəşərilik – bu birliklərin yüksək formasıdır…
Mütləq – dünyada Dünyalıq adlanır. Söz yox, biz Dünyalıq deyəndə təkcə pla­netimizi götürmürük. Dünyanı böyük anlamda götürürük, kainat qapsamında. Mütləq – Kainatın içsəl qüdrətidir, insanlıq ahəngidir. O qüd­rət təcəlla tapır, oluşur. O qüdrət bənna deyil, usta deyil, əliylə dünyanı kərpic-kərpic tikmir, 6 gündə yaratmır öncə bu planeti, sonra o bi­ri planeti. Belə bir nağıl yoxdur. Belə bir cəfəngiyyata inanmaq olmaz.
Başlıcası  Asif Atanın fəlsəfəsinin əsasında bu durur: Dünya məna­ca Əzəlidir. Bütün dinlər deyir, Allah Dünyanı bir baxışla yaratdı. Bir kəs soruşmur ki, yoxluqdan varlıq necə yarandı?! Yoxdan da var yaranarmı?! Onu soruşan yoxdur. Asif Ata deyir, Dünyanın olmayan vaxtı olmayıb. Dünyada dəyişikliklər gedir. Planetin biri dağıla bilər içindən. Bu, kainatın dağılması anla­mı­na gəlmir. Qravitasiya sabiti deyilən bir şey var. Bərpa edəcək özü­nü. Başqa bir ulduz yaranacaq. Ya da bizim planetimizi götürün. Bizim planetimizdə bu qədər katastroflar əmələ gəlir. İnsan ölür, ağac quruyur, çay soğulur, daşqın əmələ gəlir, yeni çay əmələ gəlir, biri dağılır, o biri əmələ gəlir. Bu dəyişir, bu dağ burda var idi, indi yoxdur. Ancaq bütövlükdə varlıq yoxa çıxmır. Yoxa çıxmayacaq. Çünkü varlığın yox olma anlamı yoxdur. “Mütləq yoxluq” anlayışı yox­dur, “nisbi yoxluq” anlayışı var. Atanın bitiqlərindən birinə ön söz yazan­da vurğu elmişəm: bəzən “mütləq qaranlıq” ifadəsi işlənir. Mütləq qaranlıq yoxdur. Hər bir qaranlığın içində işıq var. Təsəvvüründə mütləq qaranlığı formalaşdıra bilərsən. Ger­çək olaraq “mütləq qaranlıq” yoxdur. “Mütləq yoxluq” yoxdur. Bədən ölür, insan ölür, mütləq yox olmur. Soy (nəsil) var, torpaqdan, Doğadan oyanıb yenidən qayıdır əlamətləriylə, nişanələriylə. Mifologiyalar onun əsasında yarandı: “Tanrı göydən sel qopartdı, palçıqlar əmələ gəlib mağaralara doldu. Günəş doğdu, qızdırdı, onun içindən canlılar əmələ gəldi”… Mifologiyalar hamısı onun üzərində qurulub.
Mütləq – kainatın içsəl qüdrətidir, Asif Atada o, bir cəhətiylə İnsanlıq adlanır, bir cəhətiylə Həyatlıq adlanır, ümumiləşmiş olaraq Dünyalıq adlanır.
Təzahür, təcəlla məsələsinə baxaq. İnsanda kədərdən göz yaşı doğur. Göz yaşını doğuran səbəb var. Biz bilirik kədər var. O maddi deyil, ona toxuna bilmirik. Onun təzahürünü isə göz yaşı biçimində görürük, ya da üzün ifadəsində, cizgilərdəki dəyişiklikdə. Bu, kədərin göz yaşı biçimində təzahür etməsidir. Dünyalıq da dünyada o anlamda təzahür edir. Deyək ki, insan biçimində təzahür edir, Doğanın çalarları biçimində təzahür edir (yəni ortaya çıxır. Burada ərəb sözü olan “təzahür”ü qullanırıq, anlayışlar anlaşılmazlıq yaratmasın deyə). Daha götürüb əliylə yaratmır. Kədər göz yaşını quraşdırıb yaratmır, bağlamır onu vint kimi. Təcəlla edir, yəni görsənişə gəlir.
Atadan öncəkilər  “dünya yaradılıb” deyəndə vurğu elədikləri odur ki, öncə Allah olub, ondan qıraqda mütləq yoxluq olub. Allah istədi, yoxluq­dan varlıq yaratdı.Bu deyiliş ağla sığmır, bilimə uyğun gəlmir.Əgər istənilən bir məntiqin bu,ya başqa biçimdə gerçək əsası yoxdursa, nağıldır, daha doğrusu, cəfəngiyyatdır. Na­ğıl yaxşı şeydir…

Yükümüzdən Böyük Fərəhimiz yoxdur!
Atamız Var olsun!