Ocaq Günsırası ilə 21 Şölə Ayı, 42-ci ildə (iyun, 2020) Asif Atanın Mütləqə İnam Ocağı Qutsal Öyrənim Günü keçirdi. Ocaq Yükümlüsü Soylu Atalı: Başladığımız işin mahiyyətini düzgün, doğru dəyərləndirməyi, qiymətləndirməyi bacarmalıyıq. Bu zarafat bir məsələ deyil, dünyaya açılan yeni bir qapıdır. İnsanlığı təhdid eləyən geniş proseslər var, biz bunu görürük, izləyirik. Ancaq bütün bunların hamısı Asif Atanın ideya, dünyabaxışı qarşısında zaman-zaman geri çəkiləcək. Mən buna inanıram, çətindir deyə vurğu eləmirəm. Çünkü biz Asif Atanı öyrənən insanlarıq, Asif Atanı oturuşdurmağa çalışan insanlarıq. Hələ Asif Atanın Ocağında olan arı-duru adamlar o gücdə deyillər. O gücü qazanmaq gərəkdir. Bunun üçün öz üzərində çox işləmək – çox oxumaq, çox öyrənmək, çox düşünmək gərəkdir. Mən işləməkdən yorulmuram. Həm də mənim buna ehtiyacım var, sorumluluğum var. Mən bilirəm hansı yoldayam, nə edirəm, nə etməliyəm. Bunları bildiyim üçün daim Atanın dedikləri üzərində işləyirəm. Bu mənim bu günkü ortamı yönəltmək istədiyim düşüncələrimdir. İndi isə qonulara keçirik. Qonularımız “həyatda Mütləq, insanda Mütləq” adlanır. Biz Mütləqi necə anlayırıq, nədir Mütləq, bizə qədər, yəni Asif Atanın başladığı işə qədər Mütləq olanı, yəni Allah anlamını insanlara necə veriblər, Asif Atada necə verilir?
Nurtəkin Atalı: İnsanda Mütləq insandakı İdealdır. Bildiyimiz kimi, Ata deyir, insan məxluq kimi doğulur, adam kimi yaşayır, insan kimi özünü yenidən yaradır. Yəni insan içindəki Mütləqə doğru özünü dəyişdikcə, özüylə döyüşdükcə, özünü yaratdıqca onun sabahı da bəlli olur. İnsanın özünü dəyişməsi dünyaya, həyata münasibətin dəyişməsidir, insana münasibətin dəyişməsidir. Bir adama deyəndə ki, özünü dəyişmək, özü ilə döyüşmək gərəkdir. Deyir ki, özümü dəyişmək mənə nə verə bilər, mən özümü tanıyıram. Soruşmaq gərəkdir, özünü tanıdığından nə dərəcədə əminsən, bu qədərmi asandır?! Bu günlərdə Soylu Atalı bir yazı oxudu, qürurla qürursuzluq haqqında. O yazıdan sonra mən də özümə baxdım. Bu illərdə mən özümü, içimi yaratmışam, ancaq yenə də hər dəfə özünə baxmaq gərəkdir. Yəni özünü yaratmaq, özünə baxmaq ardıcıl bir prosesdir. Çox qəribədir, qürur-qürursuzluq haqqında mən də düşündüm. Görürəm bəzi məqamlarda çox qürurluyam, bəzi məqamlarda qürursuzam. Niyə içimdə belə bir ziddiyyət var?! Dünəndən düşüncəm bu soru ilə uğraşır. Soylu Atalının oxuduğu yazı da yön verdi, düşündüm. Anlaşılan odur, İnsandakı Mütləq onu bir yerdə dayanmağa, qalmağa qoymur. Onu daim ideala yaxınlaşdıran, özü qarşısında Mütləq tələb yaradan, o tələbə layiq olmağa çalışan bir yön verir. Məsələn, mən nə qədər özümü dəyişməyə çalışıramsa o qədər xoşbəxt oluram, həyata, insana baxışım daha aydın olur. Aydın olduqca məni daha da cəlb edir, daha artıq addım atmaq istəyirəm.
İlahə Ucaruh: Mütləq ideyası Asif Ata təliminin mərkəzi ideyasıdır. Yəni Ocaq bunun üzərində qurulub. Mən də düşünmüşəm, dərk etməyə çalışmışam. Axtarmışam başqa filosoflar nə deyib, Mütləq haqqında necə düşünüblər. Anladığım odur ki, Mütləq Yüksək mənadır, yüksək məqsəddir. Bizim yaşadığımız maddi dünyanı üfüqi xətlə götürsək, mənəvi-ruhani dünya şaquli bir xəttdir. Yəni o xətt üzrə içdə yuxarı qalxmaq hardasa abstrakt təfəkkür tələb edir. İradə tələb edir. İnamla, iradə ilə bərabər idrakda da abstarkt düşüncə səviyyəsinə qalxmaq tələb edir. Dinlərin dediyi Allah obrazından çox uzaqdır. Məna, Mahiyyət fəlsəfədə qoyulub, ancaq Asif Ata dediyi kimi, Məna, Mahiyyət inam səviyyəsində qoyulmayıb. Asif Ata bunu artıq inama çevirib, səcdə mənbəyinə çevirib. Yüksək məqsəd, Yüksək Məna idealdır. Bunlar hamısı Mütləq ideyasında, Mütləq sözündə birləşir. Mən də çalışıram, o yöndə addımlayım. Yəni Mənaya çatmaq – özümüzlə üz-üzə qalmaqla, özümüzü araşdırmaqla, tanımaqla mümkündür. Mən də Asif Atanın kitabını oxuyuram. Maraqlı məqamları qeyd eləmişəm. “Gerçəklikdən üstün olanı gerçəkliyə qarşı qoyurlar transsendentçilər, xariciçilər.
Gerçəkliyi gerçəklikdən üstün olana qarşı qoyurlar immanentçilər, daxiliçilər. Əslində isə gerçəklikdən üstün olan gerçəkliyin daxilindədir”.
Bu məsələnin özü nə qədər yığcamdır, ancaq mən bəlkə 20-30 kitab oxumuşam bunu anlamaq üçün. Ancaq Asif Atanın bu kitabını oxuyandan sonra mənə aydın oldu. Sonra davam edir: “Mütləqi nisbiyə qarşı qoyurlar, nisbidən xaricdə axtarırlar. Əslində isə Mütləq Nisbinin daxilindədir, Mahiyyətində, Mənasında.
Ötəridən üstün olanın ötərinin daxilində olması ağıla sığmır.
Keçicidən üstün olanın keçicinin daxilində olması ağıla sığmır.
Sonludan üstün olanın sonlunun daxilində olması ağıla sığmır.
Qeyri-kamildən üstün olanın qeyri-kamilin daxilində olması ağıla sığmır”.
Soylu Atalı: Çox yaxşı. Örnək gətirmək üçün çox yaxşı bir məqam seçmisən. Bu da öz uğurunu göstərir, sonrakı aydınlatmalar üçün, sonrakı düşüncələr üçün yaxşı bir başlanğıc verir. Əslində istər dünyada, istər həyatda, istər insanda Mütləq deyilən bir anlayışın necəliyi, nə olması həm bəşəriyyətin yüz illərlə axtardığı məsələdir, həm də bəşəriyyətin birgə yaşayışını təmin edə biləcək önəmli bir ideyadır. Buna bəşər tarixində yan alanlar, axtarışda hansısa sonuc tapanlar olub. Nədir axı bu dünya, nədir insan, yaşam? Niyə belədir? Bunları axtarıblar. Atadan öncə də çeşidli axtarışlar olub. Gəlib çıxıblar fərqli baxışlara, fərqli düşüncələrə. Allah ideyası da o axtarışların sonucudur. Ata deyir, Allah – Mütləq axtarışının yanlış ifadəsidir. Bu ifadədən biz nə öyrənirik?! – Allah transsendental, fövqəl qüvvə kimi qəbul olunub, gerçəklikdən ayrılıb, uzaqlaşdırılıb. Sanki gerçəklik həmin Mütləq olanın quramasıdır. Ya törəməsidir, ya belə deyək ki, quraşdırdığı, icad elədiyidir. Yəni düşüncələr bu səmtə gedib. Fəlsəfədə də belədir, dini baxışlarda da. Başlıca olaraq, bizə bəlli olan göyel dinlərin axtarışları, bizə sunduqları həmin şeydir. Allah transsendetdir, gerçəkliküstüdür (fövqəldir). Bir var dünyadan üstün, yəni görünəndən, gerçəklikdən üstün. Bir var dünyaüstü. Yəni dünya var, dünyanın üstündə ayrı bir şey var. Ancaq Ataya görə dünyanın özündə dünyadan üstün var. Yəni Dünyalıq! Asif Ata onu bizə anladır, Dünyalıq dünyanın özündədir, fövqəl deyil, transsendent deyil. Göyel dinlər onu bizə transsendent kimi sunur. Transsendent olan, fövqəl olan da bütün gerçəkliyi, bizə bəlli olan hər şeyi oluşdurur, onu sanki usta kimi qurur, tikir. Kainatı – dünyanı, qalaktikanı usta kimi qurub tikmək ağıla sığan bir şey deyil. Bu, elmə də tərs gələn bir şeydir. Asif Ata deyir, dünya əzəlidir, yəni başlanğıcı yoxdur. Din deyir, dünya filan vaxtdan başlayıb. Allahın “ol” deməsi ilə görünüşə gəlib, olub. Allah bir baxışla oldurub. Asif Ata deyir, dünya əzəlidir. Dünyada yaranış, doğuluş olanaqları var, Dünyalığı ifadə edir. Dünyalıq yaranışla, doğuluşla gerçəkliyə gəlir, olur. Yəni dünyada olanlar daima yenilənir. Yəni heç nə gerçək olaraq əbədi deyil. Biri yaranır, biri ölür. Biri dağılır, biri qurulur. Ancaq durub deyəsən öncə heç nə olmayıb, yalnız transsendent olan olub, sonra hər şey onun hökmü ilə biçimlənib, bu heç bir məntiqə, ağıla sığmır. Elmin də tələblərinə uyğun gəlmir, deyəsən maddi heç nə olmayıb, birdən-birə “ol” deməklə olub. Ancaq Ata deyir, maddi olan həmişə olub, eyni şey yox, yenilənmələrlə. Planetimizdən götürək, doğada bir dağ uçur, başqa dağ yaranır. Çünkü dağlıq deyə bir Məna var, bir oluşum var. Dağ uçsa da, doğada hardasa yeni bir dağ əmələ gələcək. Bulaq olduğu yerdə quruyur, başqa bir yerdə bulaq əmələ gəlir. Yaranış əzəli, əbədi bir keyfiyyətdir, dayanmır. Yəni Mütləqin əbədi görsənişidir. Belə deyək, görsənişə gəlmə nizamıdır. Eləcə də doğuluş. Bir insan ölür, o biri doğulur. Dünyada olan Mütləq həm də həyatda, insanda özünü göstərir. Həyatda yaşam olaraq, yaşamın dəyişiklikləri olaraq özünü göstərir. İnsanda insanın mövcudluğunu, varlığını oluşduran, onu sürdürə biləcək bir keyfiyyət olaraq özünü göstərir. Bu, İnsanlıqdır. İnsanlıq da insanda Həqiqət, Xeyir, Ədalət şəklində özünü göstərir, ifadə edilir. İnsanda Mütləq – Ədalətə, Xeyirə, Həqiqətə yetmək şəklində özünü göstərir. Xeyir, Həqiqət, Ədalət anlamında özünü ifadə edir. İnsan Həqiqətə yetir, həqiqətlə bir olur. İnsan Xeyirə yetir, xeyirlə bir olur. İnsan Ədalətə yetir, Ədalətlə bir olur. İnsan Həqiqətə, Xeyirə, Ədalətə doğmalaşır. Əslində Mütləqə doğmalaşır. Çünkü Mütləqin ifadəsi, bu adını çəkdiklərim keyfiyyətlərlə yaşama gəlir. Yəni bu mücərrəd, fantastik bir şey deyil. İnsanda İnsanlıq biçimində özünü göstərir. Əslində Dünyalıq insanda İnsanlıq etkisilə mövcuddur, həyatda Həyatlıq etkisilə mövcuddur. Yəni Həyatlıq, İnsanlıq Dünyalıqdan ayrı bir şey deyil. Həyatlıq, İnsanlıq elə Dünyalıq deməkdir. Yəni bunlar Mənanın, yəni Dünyalığın çalarlarıdır. Atanın bizə anlatdığı, öyrətdiyi budur. Mən Mütləqin görsənişə gəlməsini (təzahür etməsini) ayrı-ayrı faktlarla izah eləmişəm. İnsanda kədər məsələsiylə paralelləşdirib aydınlaşdırmağa çalışmışam. Kədər – insanın üzləşdiyi xoşagəlməz bir hal, ya da ölüm olayı olanda gerçəkləşir. Göz yaşı biçimində, üzün ifadələlərində təzahür edir. Ancaq kədər davamlı olaraq qalmır, görsənişə gəlir, sonra yenə aradan gedir. Ancaq kədər adlı mahiyyət insanı tərk eləmir, yenə nə vaxtsa özünü göstərəcək. Dünyalıq Mənası dünyada buna bənzər görsənişə gəlir, həm də özü olaraq qalır. Necə ki, kədər görsənişə gəlir, həm də kədər olaraq qalır. Kədər sublimasiya etmir, çevrilmir. Kədər göz yaşını doğmur, yaratmır, törətmir, onu quraşdırmır. Kədər göz yaşı biçimində görsənişə gəlir, təzahür edir. Dünyalıq da dünyadakıları yaratmır, quraşdırmır. Dünyalıq dünyadakılar biçimində görsənişə gəlir. Məna tükənməzliyi, Məna əbədiliyi budur. Həm görsənişə gəlir, gerçəkləşir, həm özü olaraq qalır. Onun gerçəkləşən şəkli nisbidir. Onun gerçəkliyi nə vaxtsa olmayacaq. Ancaq yeni gerçəkliklər yaranacaq, yeni təzahürlər ortaya çıxacaq. Məna təkrar olmur, yenilənir. Bu da Mənanın sonsuzluğundan irəli gəlir. Deyək ki, biz bədən olaraq İnsanlıq Mənasının görsənişə gəlməsiyik, ifadə olunması biçimiyik. Bu varlıq, bu bədən İnsanlığı ifadə edir, onu yaşadır. Ancaq bədən əbədi deyil, ötəridir. Bədən ölür, Məna ölmür. İnsanlıq adlı məna yeni təzahürlərində, yeni görsənişlərində yenilənir. Doğuluş, yaranış vasitəsilə yenilənir. Mən dedim, təkrar olunmur. Dünyada insanların heç biri o birinin eyni deyil, fərqlidir. Məna sonsuzdur, təzahürləri də sonsuzdur. Məsələn, təbiətdə ağacı götürək, heç bir ağac o birinə bənzəmir. Heç bir dağ, heç bir bulaq o birinə bənzəmir. Hamısı yenilikdir, yenilənir, təkrar olunmur. Təkrar başa çatmaq deməkdir. Məna təkrar olsaydı, tükənərdi, başa çatardı, qurtarardı. Ancaq yenilənmə başa çatmır, əbədidir. Əbədi bir gedişdir, prosesdir. İnsanda da belədir. Bir insanda məna bir yerə qədər ifadə olunur, yaşın bəlli bir çağına qədər. Bədən vasitəsilə ifadə olunur. Bir bədən başa çatanda İnsanlıq yeni bədənlərdə doğuluş vasitəsilə özünü göstərir, davam edir. Bu, bütün transsendental qüvvə yaradan dinlərin baxışlarından qat-qat üstün nikbinlik yaradır. Göyel dinlər deyir dünya fanidir, gec-tez dağılacaq, qiyamət qopacaq. Axirət dünyası əbədi dünyadır. Cənnət var, o əbədidir. Bu dünya fanidirsə, bu dünyada yaşamaq, bu dünyanı dəyişmək, bu dünyada ömrü dəyişmək də gərəksiz bir şey sayılır. Fani bir dünyada hansı xeyirdən, ədələtdən, həqiqətdən danışaq? Onda dünya fanidirsə, həqiqət də fanidir, xeyir də fanidir, ədalət də fanidir.
İlahə Ucaruh: Abstarkt düşüncə məntiqin bir bölümüdür. Abstarkt düşüncə səviyyəsinə qalxmağın özü böyük bir idrak yolu tələb edir. Bəsit düşüncə ağıl, zəka, Asif Atanın da dediyi o idrak artıq abstarkt düşüncəyə qalxmış bir ağıldır.
Soylu Atalı: Biri var adi ağıl – bu, insanın bioloji varlığını sürdürmək üçün gərək olan bir vasitədir. İnsanın həyatda öz yerini bəlirləməsi, mövcudluğunu sürdürmək üçün çabalar göstərməsi adi ağılla həyata keçən bir sürəcdir. Adi ağıl da hər kəsdə var. Hər adi ağılda instinktlər də var. Hər kəs o adi ağılla, instinktlərin köməyi ilə yaşamını sürdürür. Biri də var gözün görə bilmədiyini görmək, anlamaq, əlin toxuna bilmədiyini dərk etmək. Mücərrəd dediyin budur. Gerçəkliyin arxasında olan, gerçəklikdən dərində olan o anlamları, o mənaları tutmaq üçün buna artıq başqa bir şey gərəkdir. Bu təfəkkürdür, bu idrak yoludur, yetkin bir keyfiyyətdir.
İlahə Ucaruh: Ata deyir, ağıl baxır, zəka görür, idrak dərk edir. Həqiqətən adam yaşa dolduqca, ya da daha çox məşğul olduqca belə şeyləri dəqiqliklə anlamaq olur ki, Asif Ata yığcam bir kitabda yığcam bir cümlə ilə deyirmiş. Bir Amerikalı filosof var, buddist dini ilə məşğul olub. Avropanın fəlsəfəsini Şərq fəlsəfəsi ilə birləşdirib. Deyir, onlar ayrı-ayrılıqda var ola bilmir. Asif Ata da deyirdi, Avropanın fəlsəfəsi yarımçıqdır, Hindistanın fəlsəfəsi yarımçıqdır. Bunları vəhdətə gətirmək gərəkdir. Asif Atanın dediklərinə yaxın olanı o da deyir. Ancaq qalın kitablardır, onu oxuyub başa düşmək, vaxt tələb edir. Asif Ata daha yığcam deyir. Asif Atanı insanlar dərk eləmir. Çünkü bizdə fəlsəfə doğru, düzgün keçirilmir. Diqqətlə oxusalar, zəka aşamasına gəlib çatarlar yəqin ki. Bizdə çox insanlar zəka açamasına keçməmiş qalır, bəsit mövcudluğunu sürdürmək səviyyəsində qalır.
Soylu Atalı: Ata bunları belə kateqoriyalaşdırır: təcrübi idrak, elmi idrak, ruhani idrak. Təcrübi idrak bizim dediyimiz bioloji varlığı sürdürmək üçün olan ağıldır. Elmi idrak görmək, gözlə görünənləri başa düşməyə, qavramağa çalışmaq, ruhani idrak gözün görə bilmədiklərini anlamaq görməkdir. Bu da bizə kömək edir ki, bu anlayışlar vasitəsilə axtardığımız, anlamaq istədiyimiz həqiqətlərə yetə bilirik.
İlahə Ucaruh: Deyirsən ki, bu bizə yardım edir, ancaq bununla belə, Asif Atanın bir sözü də vardır, onu da unutmamalıyıq. Deyirdi dünyada sirr var, sehr var. Dünya sirrə qərq olub, dünya möcüzəyə qərq olub. Bunu da etiraf etməliyik ki, dərk edə bilməyəcəyik. Elm də nə qədər araşdırır, yenə sonu yoxdur. Bəlkə biz də dərk edə bilməyəcəyik. Bu sirrin özü, o Mənanın özü necədir, niyədir, yəni adam axıra qədər gedə bilmir. Hardasa bir yerdə etiraf etməlidir ki, sirrə qərq olub hər şey. Bizim işimiz ancaq öz həyatımızı tənzimləməkdir, çevrəmizi yüksəltməkdir. Sirri çözməyə insanın gücü yetməyəcək. Asif Ata da onu deyirdi. Ateistlərlə bizim fərqimiz budur. Ateistlər də deyir, biz də deyirik abstrakt düşüncəni. Asif Ata ilə onların fərqi odur ki, sirrin, möcüzənin, sehrin olduğunu qəbul edirdi.
Soylu Atalı: Fəlsəfədə aqnostizm deyilən bir cərəyan var, idraka qarşı olan cərəyandır. Yəni axıra qədır dərkolunmazlıq. Asif Ata bunu doğru saymır, qəbul eləmir. Dünya var, dünyalıq var. Biz dünyanı dərk edirik. Özünü dərk məsələsi var. Biz özümüzü dərk edirik. Özünü dərk nədir, yəni özündəki Mütləqi dərk edirik. Yoxsa bu özündəki bioloji mövcudluğu dərk eləmək deyil, özündəki, dünyadakı Mütləqi dərk eləməkdir. Əslində Mütləqi dərkeləmə olanaqlarımız var. Bizim Mütləqi sonsuz ifadələriylə, sonsuz çalarlarıyla öyrənməyə ömrümüz çatmır. Ancaq bəşər idrakı var, bu da sonsuzdur. İdrak, dərk prosesi bizdə dayanıb qalmır. Əgər biz Mütləqi dərk eləməsək, özümüzü dərk eləməsək kamilləşə, durula bilmərik. Əslində dinlərin sorunu da odur – dərkə yasaq qoyur, deyir Allah dərk olunmur. Deyir, Allahın işinə qarışma. Asif Ata deyir, Allahın işinə qarış, yəni Mütləqin sirrinə yet. Allahın (əslində Mütləq olanın) sirri nədir – gözəllik, ülvilik, doğruluq, həqiqət – bunları bilməsən, bunlarla yaşaya bilməzsən. Onda həyatı dəyişə bilməzsən. Dərk o deyil ki, hər şeyi bilməlisən. Mən çox şeyi bilməyə bilərəm, ancaq özümü dərk edə bilərəm. Dünyanı dərk – bütün elmləri bilmək, hər şeyi bilmək anlamına gəlmir. Ona görə Ata aqnostizmə qarşıdır. Dərk olunmazlıq məsələsini ortaya qoymaq olmaz. Bir insan idrakı sonsuz deyil, ancaq bəşər idrakı sonsuzdur. Bilik var, bilgi var. Bilik – Mütləqi bilməkdir. Mütləqi dərk etmək – onu yaşamaq deməkdir. Onu dərk eləmirəmsə, necə yaşaya bilərəm?!
Nurtəkin Atalı: Yəni dərk edirsən – inanırsan, inanırsan – dərk edirsən. Bunlar qarşılıqlıdır.
Soylu Atalı: Söz yox, inanmasan dərk eləmirsən, çünkü inam insanı idrakı tanımağa yönəldir. İnam birinci şərtdir. Atanın anlayışları var, naşı inam, müdrik inam, naşı sübhə, müdrik şübhə. O vaxt İnam müdrikdir ki, o idrakın qapısını döyür, obrazlı dillə desək. İdrakı tanımağa yönəldir. O vaxt naşıdır ki, özündə qalır, idrakla heç bir vəhdət yaratmır. Duyğulara qapılır, duyğuların etkisindən çıxa bilmir, inanır. Bu, dərk eləməyən, naşı inamdır. Bizə görə söhbət sağlam insanlardan gedir. Müsəlmanların bir çoxu, ya xristianların, ya da o biri inanclarda olanların çoxu dərk etmədən inanırlar, bu, naşı inamdır, gözüyumulu inamdır. Ancaq kim özünə suallar verir, axtarışlar qaynayır içində, bu müdrik şübhədir. Müdrik şübhə – özünə suallar verməkdir. Nədir, necədir, mən kiməm, dünya necədir, həyat nədir, Allah nədir, Mütləq nədir? Bu sualları özünə verməlisən, axtarmalısan. Bu sualları özünə verə bilməsən, onda dərindəkini də bilmirsən. Gərək qavrayasan, öyrənəsən, anlamağa yönələsən. O zaman Xeyiri, Əzəlini, Əbədini tanıyırsan. Əgər insanda müdrik inam, müdrik şübhə anlayışları olmasa, onda nə baş verər? Dinin yenə bir sorununu deyirəm. Dinlə Asif Atanın İnamının başlıca fərqi bu nöqtədədir – din deyir, dünya fanidir. Ona görə faniliyi dərk eləməyin mənası da yoxdur. Fanilik yoxluqdur, yox olacaq, heç nədir. Dərk edib, araşdırıb yoxluğa çıxacaqsan. Ancaq Asif Ata deyir, dünya əzəlidir. Dərk edib əzəliliyə çıxacaqsan, sənin nikbinliyin yaranacaq. Dünyaya ayıq gözlə baxacaqsan, düzəltmək istəyəcəksən, dünyada xeyir əməllər eləmək istəyəcəksən, dünyanı gözəlləşdirmək istəyəcəksən, çünkü o əzəlidir, əbədidir. Asif Ata dünyanı əzəli sayır, əbədi sayır. İnam – dünyanı əzəli saymaqdır, əbədi saymaqdır. Din dünyanı – fani, ötəri, keçici saymaqdır. Fərq budur. Dərk eləyəndə əzəlini dərk eləyirlər. Ötərinin nəyini dərk edim, keçicinin, nisbinin nəyini dərk edim ki, o yoxdur, dərk edib gedib yoxluğa çıxacam. İnama görə Dünya əzəlidir, əbədidir. Mayası bütövdür. Mən onu dərk edirəm, gedib bütövlüyə, əzəliliyə, əbədiliyə çıxıram, anlayıram ki, dünya gözəldir, gözəlliklərə gedib çıxıram, həqiqət var, ədalət var, xeyir var. İnamın bir məqsədi də dünyanı fani olmaqdan qurtarmaqdır.
Nurtəkin Atalı: Bayaq deyirsən ki, insan xeyirə, həqiqətə, ədalətə yetir. İnanır yetir. Belə bir şey də var, elə insan var, həqiqətə inana bilər, həqiqəti bilə bilər. Ancaq bir də var, həqiqətin həyatda təsdiqinə çalışmaq. Bu artıq Amaldır.
Soylu Atalı: Bu da Asif Atanın özüylədöyüş ideyasının üzərində gəlib dayanır. Həqiqəti ömrə gətirmək. Həqiqəti bir fakt olaraq bilmək azdır, onu yaşamaq gərəkdir. Ədaləti, xeyiri fakt kimi bilmək azdır. Bilirsən ki, dünyada, imkanda Mütləq ədalət var. Olsun. Gerçəklikdə yoxdursa, onun nə dəxli var?! Deməli, sən onu gerçəkliyə gətirməlisən. Gerçəkliyə gətirmək üçün öz ömründə onu aşkarlamalısan, özün ona yetirsən. Yaşam o anlayışlarla birikməlidir. Dərk də budur. Ayrı cür dərk yoxdur. Dərk yaşamaqdır. Ədaləti dərk – ədaləti yaşamaqdır. Həqiqəti dərk – həqiqəti yaşamaqdır. Xeyiri dərk – xeyiri yaşamaqdır. Mütləqi dərk – Mütləqi yaşamaqdır. Yaşamadan dərk eləmək mümkün deyil. Eyni halda qanırsansa, yaşaya bilirsən.
İlahə Ucaruh: Bəs iradə? Bəlkə dərk edir, elə iradəsi çatmır.
Soylu Atalı: Yox, Atanın ruh haqqında dediyi anlayışlar var: İnam, İdrak, Mənəviyyat, İradə. Bunlar bir olanda, Birlik olanda dərk edirsən. Bunların biri zəifdir, biri güclüdür, ya da biri yoxdur məsələsi deyil. Yaşamırsansa, dərk yoxdur, sadəcə bilirsən. Bilgi azdır. Bilgi informasiyadır. Bilgini izah edə də bilərsən. Ancaq onun dərki haqqında söz asan deyil. El məsəli var: “başına gələn başmaqçı olar”. Yəni yaşayan bilər nə deməkdir. “Qıraqdan baxana döyüş asan gəlir”, bütün bunlar təsadüfi deyilməyib. Bunu bilənlər deyib, “Çörəyi ver çörəkçiyə, birini də üstəlik”, “yaşayan bilər”, yaşayan anlayar. Mütləq haqqında informasiya əldə eləmək ayrı bir şeydir, Mütləqi ömürə çevirmək ayrı bir şey.
İlahə Ucaruh: Mütləq sözünü bizim türk dilimizdə hansı söz ifadə edə bilər?
Soylu Atalı: Salt. Məncə “Sal” sözündən düzəlib. “Sal” – böyük anlamda işlənir. Bütöv deməkdir. Sal daşlar, sal qayalar.
İlahə Ucaruh: Ancaq bu söz indi bizim ədəbiyyatlarda işlənmir, mən rast gəlmirəm. Gərək bu sözləri hekayələr, məqalələr, şeirlər yazanda işlədək ki, yadda qalsın. Məsələn, Mütləq sözünü ifadə edən sözü məqalələrə salmaq, işlətmək olar.
Soylu Atalı: Doğrudur, bərpa eləmək olar. Ancaq məndən soruşsan, nədən Asif Atanın Mütləqə İnamını Salta inamla əvəz etmirsən, mən bunu hələ edə bilmərəm. Asif Ata zərər görər. Elə anlayışlarımız var ki, ona hələ toxuna bilmərik. Gələcəkdə toxunulacaqmı, bilmirəm, ancaq bu gün ona toxunmaq olmaz. Biz peyğəmbər sözünə dəymirik, yalavac demirik. Biri var, məişətdə, mədəniyyətimizdə işlənən sözlər, bunlara dəyirik. Ancaq elə böyük anlayışlar var, onları dəyişmək – Dünyabaxışın zərərli şəkildə dəyişilməsinə gətirib çıxara bilər. Bu da böyük risq deməkdir. Buna gələcəkdə baxılar.
İlahə Ucaruh: Yalavac sözünün içində hansı məna var, hardan yaranıb. Mən bu söz haqqında düşünmüşəm bir az.
Soylu Atalı: Yalavac – arı, duru, yoxsul, hər şeydə nəfsinin üzərində qalib gələn, sadə, azla yetərlənən.
İlahə Ucaruh: Ancaq mən bu sözün içində iki söz görürəm. Yalov yəni alov-od, bir də aç. Yəni alovu açan. Çünkü qədim mifologiyalarda da alov həmişə həqiqətin simvolu olub.
Soylu Atalı: Sənin dediyin onun fəlsəfi mənasıdır. Biri var onun hərfi mənası, bir də var fəlsəfi mənası. Peyğəmbər sözünün də həm hərfi mənası var, həm fəlsəfi mənası. Məsələn, peyğəmbər sözü hərfi mənada “soraq gətirən”, “xəbər verən” deməkdir. Ancaq onun fəlsəfi mənası yeni dünyabaxışı yaradan, yeni inam yaradan deməkdir. Biz ona görə bu sözə həm bu açıdan, həm o açıdan bütöv yanaşsaq, ikisini də ifadə etmək zorundayıq. Məsələn, mən Asif Atanın peyğəmbərliyinə sırf fəlsəfi açıdan yanaşıram. Asif Ataya aid edilən peyğəmbər sözünü fəlsəfi mənada izah edirəm. Onun hərfi mənasına girmirəm. Deyirəm, o söz hərfi mənada Asif Ataya uyğun deyil. Yəni Asif Ata soraq gətirmir. O soraq gətirirsə, öz içindən soraq gətirir. İçindəki Mütləqdən soraq verir. O gedib Cəbrayıldan vəhy daşımır. Bu açıdan deyirəm, Asif Ata bağımsız dünyabaxış yaradıb, yalansız inam yaradıb. Bu açıdan o, peyğəmbərdir.
İlahə Ucaruh: “Peyğəmbər” sözü haqqında internetdə bir az axtarış aparmışdım. Quranda da keçir, 124 min peyğəmbər olub. Yəhudilərin yüzlərlə, minlərlə peyğəmbəri olub, ona işarədir. Mən də sonra araşdırdım ki, niyə bunlarda bu qədər peyğəmbər olub, indi də var. Bunlar hər alimə, yüksək zəkalı, idraklı insana peyğəmbər deyirlər. Bu qədimdən belə olub. Peyğəmbər məktəbləri nə iş görürmüş, mən onu araşdırdım. Belə anlayıram, qədim Hindistandakı Buddanın təlimi, qədim İpək Yolu vasitəsilə, birinci Yaxın Şərqə gəlib. Yəhudilərin də çoxbilmişlikləri ondadır ki, bu təlimi götürüb gəlişdiriblər. Məşğul olublar. Bu təlimin kökündə vəcdə gəlmək var. Qeybdən xəbər vermək özü orqanizmin içindən gəlir. İçindən gəlməsi üçün o hala düşməlisən. Ehtizaza gəlmək, vəcdə gəlmək nədir, onun texnikasını öyrənirmişlər. Bunu meditasiya vasitəsilə edirmişlər. Mən onu şəxsən burda təcrübə elədim. Burda meditasiya düşərgələri var. On gün telefonsuz, kitabsız, söhbətsiz xüsusi böyük zalda otururduq. 10-12 saat ayağa qalxmadan ancaq nəfəsimizi izləyirdik, həm də nəbzimizi hiss edirdik. Sonra birdən-birə üç-dörd gün keçəndən sonra məndə qəribə hallar yaranmağa başladı. Adam burnundan gedən nəfəsi müşahidə eləməklə beynində nələr əmələ gəlir, mən onun şahidi oldum. Onda başa düşdüm ki, bu bir texnikadır . Bir nümunədir. Əslində sən bir fikri də düşündükcə o sənə açılır. Yəhudilər bunu süni şəkildə yaradıb öyrənirmişlər, beyini genişləndirmək üçün. Asif Ata da Azərbaycan üzərində, Mütləq üzərində o qədər düşünüb ki, birdən-birə o vəcdə gəlib açılıbdır. Meditasiya olubdur. Vəhy də meditasiyanın nəticəsidir.
Mən hesab edirəm ki, Asif Ata vəcdə gəlibdir, onun özünü meditasiya oxullarında öyrədirlər, ancaq ondan ötrü illər sərf etməlisən. Fikrini bir ideyaya cəmləşdirəndə uzun zaman, illər sonra o insana açılır. Onun da oxulu bu olub qədimdə. Yəhudilər bu oxulu kütləvi şəkildə uşaqlıqdan, cavanlıqdan adamlar seçib o texnikanı öyrədirmişlər. Bizdə Asif Ata da o qədər Azərbaycanın taleyi, tarixi haqqında eyni şeylərin üstündə, illər boyu, o qədər düşünüb ki, enerjisini məişətə, şan-şöhrətə, kariyera qurmağa sərf eləməyib, bu işlərin üzərində o qədər cəmləşdirib ki, meditasiya halına gəlib.
Soylu Atalı: Atada bu proseslərin heç biri olmayıb. Yoqa ilə, ya da başqa şeylərlə məşğul olmayıb. Ata mütaliə, düşüncə ilə uğraşaraq, bu hallara gəlib çıxıb. Duyğuların ən yüksək aşamaları olan vəhy, vəcd Atada belə belə üzə çıxıb. Uğraşdıqca dərk edib, yaşadıqca yaşantılarını ortaya gətirib.
124 min peyğəmbər deyilişi kökündən yanlışdır. Peyğəmbərlik az-az olan olaydır. O min ildə bir dəfə olar. Özü də peyğəmbərlik yeni düzən gətirir, yeni nizam gətirir, yeni bir həyat sistemi gətirir. 124 min həyat sistemi, nizamı olmur. Sadəcə olaraq, yəhudilər bütün padşahların hamısına peyğəmbər deyiblər. Padşah Allahın yerdəki nümayəndəsidir. Onlarda belə bir deyim var: Göydə Allah, yerdə hökmdar. Ona görə hökmdarların hamısını peyğəmbər sayıblar. Peyğəmbərlik o anlamda çox yanlışdır. Bütün bəşər tarixində toplam bir neçə peyğəmbər olub. Bizim öyrəndiyimiz, bildiyimiz peyğəmbərlər Zərdüştdür, Buddadır, Musadır, İsadır, Məhəmməddir. Asif Ata peyğəmbərliyin yeni aşamasıdır. Bir də yəqin ki, bizim qədim dastanımızda olan Bilqamıs özü də peyğəmbər olub. Çükü Bilqamus “hamısını bilən” mənasındadır. Ona görə qədim türklərdə peyğəmbər Bilqamıs olubdur…
Bu gün Atanın anlayışlarına yönəlik bir baxış sərgilədik. Yenidən düşüncələrimizi bölüşmək ümidi ilə. Atanı kəlam-kəlam, hikmət-hikmət yenidən xatırlayaq, yenidən öyrənək. Həm öz düşüncələrimizi bölüşək, həm də öz üzərimizdə işləmək üçün bir səbəb olsun. Beləcə, söhbətimizi başa çatdıraq. Hər birinizi bağrıma basıram, var olun. Qatıldınız, düşüncələrinizi bölüşdünüz, mənim üçün çox xoş oldu bu axşamı sizinlə keçirdim.
Atamız Var olsun!
Qeyd: Bir zamanlar keçirdiyimiz təbirləri çağaşırı səsdən sözə çevirməklə yayımlayırıq.
Şölə Ayı, 42-ci il.
